Bà cho biết: Ông có thói quen tự đi ăn sáng và ngồi đọc báo với bạn bè 9-10 giờ mới về. Loanh quanh trên con phố nhỏ, khi tôi trở lại ông đã về. Tiếp tôi trong căn phòng nhỏ chừng 10m2 còn có một đồng nghiệp là phóng viên của báo Lao động. Mời chúng tôi ngồi, chưa kịp giới thiệu, ông lặng lẽ vào phòng kệ nệ bê ra một cuốn anbum áng chừng vài kg và một tập ảnh được ép flatics cẩn thận. Với giọng nói trầm ấm, ông say sưa kể: Đầu tiên là những bộ ảnh nổi tiếng như Bộ đội vào tiếp quản Thủ đô tháng 10/1954, Hà Nội thời chiến tranh chống Mỹ cứu nước, sau này là các phóng sự ảnh về nữ tài tử điện ảnh Jane Fonda khi bà thăm Hà Nội vào năm 1972, hay tháng 12/1972 ông cũng là người chụp nhiều bức ảnh quý về chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” của quân dân Thủ đô… Cho đến bây giờ, dù tuổi cao nhưng nghệ sĩ Quang Phùng vẫn gây ấn tượng mạnh với những bộ ảnh thú vị về Hà Nội.
Ông không thiên về chụp ảnh nghệ thuật, nhưng những bức ảnh chụp hoa, hay phong cảnh đòi hỏi sự kiên trì và quan trọng nhất là thời điểm bấm máy, thậm chí phải chui vào bụi rậm, ngồi phục suốt hàng mấy tiếng đồng hồ. Những bức ảnh của ông về Hà Nội rất chân thật, nó toát lên vẻ đời thường của người Hà Nội lương thiện, tinh tế, thanh lịch, hoà nhã và hết sức văn minh. Đó không chỉ là tác phẩm nghệ thuật, mà còn là những câu chuyện kể về Hà Nội với nhiều góc nhìn, có ý nghĩa trong việc giữ gìn truyền thống văn hóa, lan tỏa hình ảnh Thủ đô văn hiến, thanh bình.
 |
| Nghệ sĩ nhiếp ảnh Quang Phùng với PV Tạp chí Người cao tuổi |
Chụp ảnh là công việc mà ông yêu thích, đam mê và không ngừng dấn thân. Nghệ sĩ Quang Phùng đã thay đổi nhiều phương tiện chụp ảnh, lúc chụp máy phim, lúc chụp máy ảnh kĩ thuật số to kềnh, giờ khi đã có tuổi là chiếc Leica nhỏ xíu trong lòng bàn tay gần như lúc nào cũng mang theo trong người. Một điều không thay đổi, đó là quan niệm của ông về nhiếp ảnh, với ông, “cốt lõi của nhiếp ảnh là tài liệu”, nhất là một đề tài mà ông lúc nào cũng đam mê, đó là “những câu chuyện ảnh về Hà Nội”. Điều đặc biệt, ông dành tình yêu sâu sắc với cảnh quan xung quanh hồ Hoàn Kiếm, những hàng cây ven hồ với ông là nhân chứng của đất và người Hà Nội.
Nghệ sĩ Quang Phùng sinh năm 1932, tại Hà Đông, bố là tri phủ Hoài Đức, mẹ là thục nữ nức tiếng Hà thành, bán giấy mực ở phố Hàng Gai. Anh trai mất, năm 1 tuổi, ông ra Hà Nội ở nhà bà ngoại tại phố Hàng Gai và học Trường Kĩ nghệ thực hành (do Pháp dạy). Năm 1948, tham gia hoạt động nội thành Việt Minh. Suốt trong những năm đầu thập niên 50 của thế kỉ trước, ông đã đi đầu đoàn học sinh, sinh viên, biểu tình phản đối chế độ thực dân Pháp ở Hà Nội. Năm 1954, cả gia đình ông di cư vào Nam, riêng ông ở lại. Cũng năm 1954, ông là một trong số ít phóng viên Việt Nam có những khuôn hình sống động về đoàn quân “trùng trùng tiến về giải phóng Thủ đô” trong thời khắc lịch sử. Sau ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954), ông tham gia Ủy ban Quốc tế giám sát Hiệp định đình chiến Geneve. Ông có nhiều thành tích trong công tác đối ngoại, từng tham gia hoạt động tình báo trong những năm tháng chiến tranh… Tiếp đó ông về công tác tại Đại sứ quán Nhật Bản, ở đây ông còn dạy về phong tục tập quán lịch sử Việt Nam cho Đại sứ Nhật bản tại Việt Nam. Ông có bằng PR Bộ ngoại giao Nhật vì đã dịch 5.000 trang văn hóa Nhật Bản (Tạp chí Nhật Bản ngày nay, ra hằng tháng) sang tiếng Việt, được mời đi Nhật năm 1991 và nhận Kỉ niệm chương của Hội Truyền bá Văn hóa quốc tế. Bắt đầu chụp ảnh chuyên nghiệp từ năm 1952, năm 1954 ông được Việt Minh giao nhiệm vụ chụp ảnh các trại lính của Pháp trước khi bộ đội ta vào tiếp quản Thủ đô.
 |
Hơn 60 năm qua, nghệ sĩ nhiếp ảnh Quang Phùng miệt mài sáng tác, ghi nhiều khoảnh khắc đẹp về đời thường và bình dị của cuộc sống Nhân dân Thủ đô. Ông dành nhiều năm để thực hiện những bộ ảnh ghi lại sự đổi thay của Hà Nội. Năm 2011, ông cho ra mắt cuốn sách ảnh “Dạo quanh hồ Gươm”, in song ngữ Việt – Anh, tập hợp gần 100 bức ảnh chọn lọc trong mấy ngàn file ảnh về hồ Gươm – Hà Nội. Cuốn sách còn là nguồn tư liệu độc đáo khi đăng tải một số bức ảnh chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nhạc sĩ Văn Cao, họa sĩ Trần Văn Cẩn, nhà văn Nguyễn Tuân mà ông chụp từ đầu những năm 1970. Ông còn có nhiều bức ảnh mang tính phản biện mạnh mẽ, như: Các tác phẩm trong triển lãm về đề tài phòng, chống ma túy năm 2004 đã tạo được hiệu ứng xã hội rất lớn. Bên cạnh các bức ảnh chụp mặt hồ Hoàn Kiếm dự triển lãm “Hoa rơi mặt hồ”, nghệ sĩ Quang Phùng còn nổi tiếng với những bức ảnh đẹp, đầy tình người về đề tài gánh hàng rong ở Thủ đô hơn nghìn năm tuổi…
Ông có nhiều bộ ảnh lớn như: Hà Nội, 36 phố phường với 5.000 ảnh chọn lọc trong 20 năm; Ma túy tuổi học trò với 1.000 ảnh chọn lọc trong 10 năm; Hàng rong Hà Nội với 5.000 ảnh chọn lọc trong 15 năm; Nghị quyết Đảng đi vào đời sống với 500 ảnh chọn lọc trong 7 năm… Năm 1993, ông nghỉ hưu nhưng vẫn miệt mài cống hiến trong lĩnh vực nhiếp ảnh và dạy học. Ngoài nhiếp ảnh nghệ thuật – nhiếp ảnh báo chí, ông còn là dịch giả văn học, tác phẩm dịch nổi tiếng nhất là “Con đường sấm sét”- 1960.
Với những thành tích trên, ông đã được nhận giải thưởng Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội (năm 2013); Huy chương Vì sự nghiệp An ninh Tổ quốc (năm 1995); Huy chương Vì sự nghiệp Ngoại giao Việt Nam (năm 1996); Huy chương Vì sự nghiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (năm 1999); Huy chương Vì sự phát triển của Nhiếp ảnh Việt Nam (năm 2002), Giải thưởng Văn học nghệ thuật Hà Nội 1991-1995; Giải nhất Liên hoan ảnh Việt Nam lần thứ XVI năm 1990…
Năm 2022, nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Quang Phùng là một trong 10 người được UBND TP Hà Nội tặng danh hiệu “Công dân Thủ đô ưu tú”.